Αναδημοσιεύουμε από :
hit & run
Μια ψυχαναλυτική ματιά στη σύγχρονη εξουσία
… ο αναλυτής δεν εξουσιοδοτείται παρά μόνο από τον ίδιo
Philippe de Georges[1]
Πλήθος
πρόσφατες έρευνες στην κοινωνική ψυχολογία ασχολούνται με τον
αυταρχισμό και τους αντιδημοκρατικούς ηγέτες στις διάφορες κοινωνίες.
Το
ερώτημα που υποβόσκει είναι αυτό των αρχών που διέπουν τη σύγχρονη
εξουσία. Αυτό το ερώτημα με ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Οι ψυχαναλυτές είμαστε
μάρτυρες, με αφετηρία την εμπειρία της θεραπείας και τα ερωτήματα που
θέτουν οι αναλυόμενοι μας, των ριζικών αλλαγών του κοινωνικού Άλλου και
των επιπτώσεων αυτών των αλλαγών στα υποκείμενα. Ο Φρόυντ ασχολήθηκε από
πολύ νωρίς με τη δυσφορία στον πολιτισμό[2] και τις δυσκολίες των
ατόμων που βρίσκονται παγιδευμένοι μεταξύ των αυξανόμενων εξαναγκασμών
της κοινωνίας και των ανεξάλειπτων απαιτήσεων της ενόρμησης.
Προειδοποιούσε ως προς τον εκρηκτικό χαρακτήρα των ενορμήσεων, αν στο
μέλλον δεν τις παίρναμε υπόψιν μας και αν η πίεση προς την κανονικότητα
και τον κομφορμισμό επιβεβαιωνόταν. Ο Φρόυντ θεωρούσε ότι ο
αντικοινωνικός και δυνητικά καταστροφικός χαρακτήρας της ενόρμησης, με
την μορφή, αυτό και ετερό επιθετική, της ενόρμησης θανάτου θα μπορούσε
να είναι το μείζον πρόβλημα του πολιτισμού μας στο μέλλον [3].
Πρόκειται
για την εκτίμηση που έκανε μετά τον Α Παγκόσμιο πόλεμο του 1914-18,
στον οποίο αντιλαμβανόταν την αυτοκτονία της Ευρώπης. Τα επεισόδια που
ακολούθησαν και ειδικότερα του Άουσβιτς και της Χιροσίμας επιβεβαίωσαν
δυστυχώς τις υποθέσεις του. Κάθε αυταπάτη για ένα λαμπρό μέλλον προόδου
και αναπτυσσόμενης αποκατάστασης της ειρήνης εξαφανίστηκε στις στάχτες
της σύγχρονης επιστήμης και της αρχής του Θανάτου.
Δεν μας
εκπλήσσει λοιπόν ότι πλήθος αναλυτές, κάποιοι μάλιστα κοντά στην
φροϋδική κοινότητα και στη μαρξιστική κριτική, ενδιαφέρθηκαν από πολύ
νωρίς για τις σύγχρονες μετατροπές του χαρακτήρα και της προσωπικότητας
του ατόμου και της σχέσης τους με την άνοδο του απολυταρχισμού.
Γνωρίζουμε ιδιαίτερα τις έρευνες του Έριχ Φρομ- για να μην αναφερθούμε
και στον Βίλχελμ Ράιχ- σχετικά με τη Σχολή της Φρανκφούρτης, του Θεόντορ
Αντόρνο, του Γουόλτερ Μπένζαμιν και του Χέρμπερτ Μαρκούζε[4] . Σε αυτό
το πλαίσιο αναπτύχθηκε η ιδέα της σύγχρονης παρακμής της πυρηνικής και
πατριαρχικής οικογένειας. Η διαπίστωση τους ήταν ότι ο πατέρας, ως
κεντρικό κομμάτι στον σύνδεσμο της οικογένειας και της κοινωνίας, της
οικονομίας, της εργασίας και της ψυχολογικής διαμόρφωσης της
προσωπικότητας, έχανε κάθε γόητρο στο οικογενειακό περιβάλλον ως
επίπτωση της κοινωνικής ανυποληψίας του στις καινούριες μορφές της
καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Το εξευτελισμένο πατρικός κύρος και η
εξασθένηση της παράδοσης άνοιγαν την πόρτα στην ανομία και την αταξία,
στην εξασθένηση του εγώ όπως και στην αναζήτηση αυταρχικών μορφών,
πρότυπα των οποίων ήταν ο Χίτλερ, ο Μουσολίνι και ο Στάλιν