Toni Negri : Ενας Όμηρος από τα "Μολυβένια Χρόνια" στην Ιταλία

Άρθρο δημοσιευμένο στην εφημερίδα "ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ" στις 22.11.1997
Πηγή : www.iospress.gr

Η "υπόθεση Νέγκρι" βρέθηκε και πάλι στην επικαιρότητα την εβδομάδα που μας πέρασε, θυμίζοντας ότι ο σημαντικός Ιταλός φιλόσοφος παραμένει έγκλειστος στις φυλακές της Ρώμης, ενώ σοβαρές δυσκολίες συνεχίζει να αντιμετωπίζει η πρόταση αμνήστευσης των πολιτικών αδικημάτων που διαπράχθηκαν στην Ιταλία τις δεκαετίες '70 και '80. Εκτός από τον καθηγητή Νέγκρι, στις ιταλικές φυλακές κρατούνται ακόμη 180 άτομα, καταδικασμένα σε εξοντωτικές ποινές βάσει ενός νομοθετικού οπλοστασίου "έκτακτης ανάγκης", που ακόμη δεν έχει καταργηθεί. Πολλοί είναι και εκείνοι που έχουν καταφύγει στο εξωτερικό και έχουν καταδικαστεί ερήμην. Μόνο στη Γαλλία, οι Ιταλοί πολιτικοί εξόριστοι συνεχίζουν να υπερβαίνουν τους 150.
 

Οταν, λοιπόν, ο Τόνι Νέγκρι αποφάσιζε, τον περασμένο Ιούλιο, να επιστρέψει στη χώρα του και να αντιμετωπίσει την καταδίκη που εκκρεμούσε εις βάρος του, η κίνησή του είχε και μια σαφή συμβολική αξία. "Πιστεύω ότι έχει έρθει η ώρα για ένα διάλογο και μια λύση", μας είχε δηλώσει την παραμονή της αναχώρησής του από το Παρίσι, όπου έζησε και εργάστηκε τα τελευταία δεκατέσσερα χρόνια. Και είχε διευκρινίσει ότι δεν πιστεύει σε μια δίκαιη δίκη, καθώς τη θεωρεί αδύνατη, στο πλαίσιο της ισχύουσας νομοθεσίας: "Επιστρέφω για να αγωνιστώ. Η προσδοκία μου είναι να ανακτήσω την ελευθερία τη δική μου και των συντρόφων μου. Στόχος μου είναι μια καμπάνια που θα διεκδικεί αυτή την ελευθερία, μια καμπάνια η οποία θα επιτρέψει την άρση των κατασταλτικών διαδικασιών, την ακύρωση των δικών που είναι το λιγότερο αμφιλεγόμενες και που υπερκαθορίζονται από μια επιθυμία εκδίκησης" ("Ε", 30/6/97).
 

Σήμερα, πέντε μήνες μετά την επιστροφή του Νέγκρι στην Ιταλία, οι εξελίξεις δεν δικαιολογούν ιδιαίτερη αισιοδοξία: η πρόταση για μείωση των ποινών, που έχει κατατεθεί στο ιταλικό Κοινοβούλιο πριν από εννέα χρόνια, δεν έχει γίνει δεκτή, αλλά ακόμη και στην περίπτωση ψήφισής της δεν θα έλυνε το πρόβλημα των εκατοντάδων πολιτικών εξορίστων. Λύση στο πρόβλημα θα έδινε μόνον η αμνηστία, αλλά αυτή απαιτεί αυξημένη πλειοψηφία, κάτι που δεν επιτρέπουν οι σημερινοί κοινοβουλευτικοί συσχετισμοί. Η μοναδική φορά που ψηφίστηκε σχετικός νόμος στην Ιταλία ήταν το 1946, όταν αμνηστεύτηκαν οι φασίστες με πρωτοβουλία του κομμουνιστή ηγέτη Τολιάτι.

 

 

Η έκκληση

Υπάρχει, ωστόσο, και η άλλη πλευρά του ζητήματος. Οπως φάνηκε τις περασμένες ημέρες, η φυλάκιση του Νέγκρι έχει ξεσηκώσει ένα ευρωπαϊκό κύμα συμπαράστασης προς τους Ιταλούς πολιτικούς κρατουμένους και εξορίστους, που ζητά την άμεση απελευθέρωσή τους, την αμνήστευση των πολιτικών αδικημάτων και την κατάργηση της "ειδικής αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας" ως βήματα απαραίτητα για να δοθεί ένα τέλος στα ιταλικά "μολυβένια χρόνια". Καρδιά της κινητοποίησης, οι συνάδελφοι και φίλοι του Νέγκρι στο Παρίσι -όπου ο καθηγητής δίδαξε επί χρόνια στο πανεπιστήμιο Παρίσι 8 και στο Διεθνές Κολέγιο Φιλοσοφίας- δείχνουν αποφασισμένοι να μη τον ξεχάσουν. Το περασμένο Σάββατο διοργανώθηκε στο πανεπιστήμιο ημέρα μελέτης του φιλοσοφικού του έργου. Την Τρίτη δόθηκε συνέντευξη Τύπου στην οποία παρουσιάστηκε Εκκληση με τίτλο "Ελευθερία στον Τόνι Νέγκρι. Για να τελειώνουμε με τα "μολυβένια χρόνια" στην Ιταλία", την οποία έχουν ήδη προσυπογράψει περισσότερες από χίλιες προσωπικότητες, κυρίως από την Ευρώπη, αλλά και από τις ΗΠΑ, τη Βραζιλία κ.α. Την επομένη, ο φιλόσοφος Γιαν Μουλιέ Μπουτάν και ο Γάλλος δικηγόρος του Νέγκρι, Ζ. Βογκέ, πήγαν στο Στρασβούργο και διερεύνησαν την πιθανότητα να περιληφθεί το ζήτημα της αμνηστίας στην ημερήσια διάταξη του Ευρωκοινοβουλίου.
Ούτως ή άλλως, η δικαστική περιπέτεια του Νέγκρι αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα των μεθοδεύσεων που ακολούθησαν οι ιταλικές διωκτικές και δικαστικές αρχές εναντίον εκείνων που συνδέθηκαν με τα μαζικά ανατρεπτικά κινήματα των δεκαετιών '70-'80. Τη θυμίζουμε συνοπτικά:
 

 * Ο Νέγκρι συνελήφθη στις 7 Απριλίου 1979, ταυτόχρονα με άλλα 70 άτομα, μεταξύ των οποίων και όλοι οι διδάσκοντες του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Πάντοβα. Κατηγορήθηκε ότι υπήρξε ο "εγκέφαλος" των Ερυθρών Ταξιαρχιών, ενώ δύο ημέρες αργότερα προστέθηκε και η κατηγορία ότι είχε συμμετάσχει στη δολοφονία του Αλντο Μόρο. Τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς εγκρίνεται η "εδική νομοθεσία", σύμφωνα με την οποία συλλαμβάνονται χιλιάδες άτομα ως "ύποπτα συνωμοσίας". Ο Νέγκρι κατηγορείται από τον "μεταμεληθέντα" Φιορόνι ότι ενθάρρυνε "ένοπλη εξέγερση κατά του κράτους", έγκλημα προβλεπόμενο από τη φασιστική νομοθεσία του 1935.
 

* Τον Απρίλιο του 1980, ο Νέγκρι απαλλάσσεται από τις κατηγορίες περί Ερυθρών Ταξιαρχιών και δολοφονίας του Μόρο. Νέα κατηγορία υποστηρίζει ότι ηγήθηκε εξέγερσης στις φυλακές του Τράνι.
 

* Το 1983, ο Νέγκρι κατηγορείται ότι υπήρξε ηγέτης του κινήματος της Αυτονομίας στο Τορίνο και ότι δολοφόνησε έναν "ενδεχόμενο πληροφοριοδότη". Την ίδια χρονιά εκλέγεται βουλευτής και βγαίνει από τη φυλακή. Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη σύλληψή του δεν οδηγήθηκε ποτέ στο δικαστήριο. Παρέμενε απλώς προφυλακισμένος. Τον Σεπτέμβριο εκείνης της χρονιάς, με μικρή πλειοψηφία αίρεται η βουλευτική του ασυλία. Ο Νέγκρι καταφεύγει στη Γαλλία.
 

* Το 1984 καταδικάζεται από το δικαστήριο του Μιλάνου σε κάθειρξη δέκα ετών ως ηγέτης του τοπικού τμήματος του κινήματος της Αυτονομίας. Την επόμενη χρονιά αθωώνεται από το δικαστήριο του Τράνι.
 

* Το 1986 αθωώνεται και από το δικαστήριο της Πάντοβα, το οποίο δεν δέχεται ότι υπήρξε ηγέτης του κινήματος της Αυτονομίας σε τοπικό ή σε εθνικό επίπεδο. Για τους ίδιους λόγους αθωώνεται και από το δικαστήριο του Τορίνου. Στη συνέχεια τον αθωώνει και το δικαστήριο της Ανκόνα. Αρκετές από τις κατηγορίες του "μεταμεληθέντος" Φιορόνι αποδεικνύονται ανυπόστατες. Νέες κατηγορίες από το δικαστήριο του Μιλάνου, βασισμένες σε πληροφορίες "μεταμεληθέντων".
 

* Από το 1986 έως το 1990 οι δίκες του Νέγκρι, που βασίστηκαν σε ψευδείς μαρτυρίες, εξετάζονται σε δεύτερο βαθμό και οι ποινές μειώνονται από 30 σε 12 χρόνια (δικαστήριο Ρώμης) κι από 10 χρόνια σε ένα χρόνο και οκτώ μήνες (δικαστήριο Μιλάνου).
 

* Τον Φεβρουάριο του 1994 αρχίζει νέα δίκη στο Μιλάνο. Αυτή τη φορά ο Νέγκρι κατηγορείται ως ηθικός αυτουργός των συγκρούσεων με την αστυνομία, που συνέβησαν στο Μιλάνο από το 1973 έως το 1977. Καταδικάζεται σε φυλάκιση τεσσάρων ετών και έξι μηνών. Τον επόμενο χρόνο, η ποινή μειώνεται σε τρία χρόνια και τέσσερις μήνες. Αναμένεται ακόμη η απόφαση της έφεσης.

Το σύμβολο μιας εποχής

Είναι σαφές ότι μία είναι η λύση για τον Νέγκρι και εκείνους που βρίσκονται σήμερα στην ίδια θέση: η κατάργηση της νομοθεσίας που επιτρέπει την επί μία ολόκληρη εικοσαετία ταλαιπωρία εκατοντάδων Ιταλών πολιτών και η αμνήστευσή τους για αδικήματα που διαπράχθηκαν -αν και εφόσον διαπράχθηκαν- σε εντελώς διαφορετικές κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. "Αν ο Τόνι Νέγκρι υπήρξε το σύμβολο μιας εποχής, η ελευθερία του θα συμβολίσει μια νέα, πιο ευτυχισμένη και ειρηνική", υπογραμμίζει η Εκκληση που αναφέραμε προηγουμένως. Και σημειώνει χαρακτηριστικά:
 

"Λόγω της δημοσιότητάς του, ο Νέγκρι έγινε το έμβλημα της ιταλικής άκρας αριστεράς της δεκαετίας του '70 (...). Από το 1976 έως το 1980, δεκάδες χιλιάδες καταδιώχθηκαν και συνελήφθησαν περισσότεροι από επτά χιλιάδες. Ακολούθησαν εκατοντάδες εξοντωτικές καταδίκες βασισμένες στη νομοθεσία 'έκτακτης ανάγκης' και κυρίως στο νόμο 'περί μεταμεληθέντων', ο οποίος έκρινε ότι οι καταγγελίες των 'μεταμεληθέντων' αρκούσαν ώστε να καταδικαστούν οι καταγγελλόμενοι και να βελτιώσουν τη θέση τους οι ίδιοι. Αλλος νόμος επέτρεπε την επιμήκυνση της προφυλάκισης έως δώδεκα χρόνια. Πρόκειται για ρυθμίσεις που έρχονται σε κατάφωρη αντίθεση με την έννοια του κράτους δικαίου και όσα ορίζουν η Ευρωπαϊκή Σύμβαση και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Εκτιμούμε ότι λόγω του αμφιλεγόμενου χαρακτήρα αυτής της νομοθεσίας οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες αρνήθηκαν να κάνουν δεκτές, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, τις αιτήσεις των ιταλικών αρχών για απέλαση των Ιταλών πολιτικών εξορίστων".
 

Δεν είναι ακόμη γνωστό ποια θα είναι η αντίδραση των Ιταλών βουλευτών στην έκκληση για απελευθέρωση του Νέγκρι και των άλλων πολιτικών κρατουμένων της χώρας. Οι γαλλικές αρχές, ωστόσο, προχωρούν ήδη σε μία κίνηση που τους είχε ζητηθεί από καιρό: οι κατά τόπους νομαρχίες καλούν τους Ιταλούς πολιτικούς εξόριστους και τους προσφέρουν -επιτέλους- την κάρτα παραμονής στη χώρα.
     

Οχι στον ολοκληρωτισμό Η ευρωπαϊκή καμπάνια για την αμνηστία στην Ιταλία δεν στοχεύει απλώς να προσφέρει μια λύση στους καταδικασμένους για πολιτικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν -ή και δεν διαπράχθηκαν- πριν από περισσότερα από είκοσι χρόνια. Αφορά την αξιοπιστία και τις συνθήκες πραγματοποίησης ενός ενιαίου χώρου, που να εγγυάται τις δημοκρατικές ελευθερίες στην Ευρώπη. Η διατήρηση του μουσολινικής έμπνευσης νομοθετικού οπλοστασίου "έκτακτης ανάγκης", το οποίο συγκροτήθηκε τη δεκαετία του '70 προκειμένου να αντιμετωπίσει τα πολιτικά εγκλήματα, δεν απειλεί μόνο τους δράστες των πραγματικών ή υποθετικών αυτών αδικημάτων. Πρόκειται για μια επικίνδυνη επιστροφή σε ολοκληρωτικές πρακτικές που θέτουν σε αμφισβήτηση τις πολιτικές και δικαιικές αρχές, στις οποίες βασίστηκαν από την εποχή του Διαφωτισμού οι πλέον στοιχειώδεις δημοκρατικές ελευθερίες στην Ευρώπη. Θέτει δηλαδή σε αμφισβήτηση το γενικό νόμο που ισχύει για όλους και τον υποκαθιστά με ένα διαφοροποιημένο ποινικό σύστημα, στο οποίο το τεκμήριο της αθωότητας εκφυλίζεται σε τεκμήριο ενοχής και ο δικαστής δεν ψάχνει πια την αλήθεια, αλλά μετατρέπεται σε "εχθρό του αλυσοδεμένου ανθρώπου". Η νομοθεσία "έκτακτης ανάγκης" επαναφέρει μια παλιά ολοκληρωτική τάση: την οντολογική αντίληψη του εγκλήματος ως αμαρτήματος και την ιδέα ότι κανείς τιμωρείται όχι γι' αυτό που κάνει, αλλά γι' αυτό που είναι. Η ευρωπαϊκή καμπάνια για την αμνηστία στην Ιταλία εγγράφεται στα πλαίσια ενός αγώνα σκληρού και δύσκολου, για ένα πολιτικό και νομοθετικό ευρωπαϊκό πλαίσιο που θα μπορέσει να δώσει τέλος στο προνόμιο των αρχών να αγνοούν τους κοινούς κανόνες, που οφείλουν να εφαρμόζουν. Ελένη Βαρίκα (καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Παρίσι 7, μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Αμνηστίας)

(Ελευθεροτυπία, 22/11/1997)