Ένα ερώτημα
Τίτλος πρωτότυπου: Una domanda 13 Απριλίου 2020
Πηγή: antifono.gr
«Η λοιμική νόσος εισήγαγε στην πόλη χειρότερες μορφές ανομίας…Κανείς δεν ήταν πρόθυμος πλέον να επιμείνει στην επιδίωξη εκείνου που νόμιζε πως ήταν καλό, γιατί πίστευε ότι θα μπορούσε να πεθάνει πριν το πραγματοποιήσει» Θουκυδίδης, Πελοποννησιακός Πόλεμος, Βιβλίο Β΄, Κεφ. 53
Θα ήθελα να μοιραστώ, με όσους το επιθυμούν- ένα ερώτημα που εδώ και ένα μήνα δεν έχει πάψει να με απασχολεί. Πώς κατέστη δυνατό μια ολόκληρη χώρα, χωρίς καν να το συνειδητοποιήσει, να καταρρεύσει ηθικά και πολιτικά μπροστά σε μία ασθένεια; Οι λέξεις που χρησιμοποίησα για να διατυπώσω τούτο το ερώτημα σταθμίστηκαν προσεκτικά μία προς μία. Το μέτρο της παραίτησης από τις ηθικές και πολιτικές αρχές κάποιου είναι, στην πραγματικότητα, πολύ απλό: συνίσταται στο να αναρωτηθούμε ποιο ακριβώς είναι το όριο πέρα από το οποίο δεν διατιθέμεθα να παραιτηθούμε. Πιστεύω ότι ο αναγνώστης που θα μπει στον κόπο να εξετάσει τα ακόλουθα σημεία δεν θα διαφωνήσει πως – χωρίς να το αντιληφθεί ή προσποιούμενος ότι δεν το αντιλαμβάνεται – έχει ξεπεραστεί το κατώφλι που χωρίζει την ανθρωπότητα από τη βαρβαρότητα.
- Το πρώτο σημείο, ίσως το πιο σοβαρό, αφορά τα σώματα των νεκρών. Πώς μπορέσαμε να αποδεχτούμε, μόνο στο όνομα ενός απροσδιόριστου κινδύνου, ότι οι αγαπημένοι μας άνθρωποι, και τα ανθρώπινα όντα γενικά, όχι μόνο θα πέθαιναν μόνοι, αλλά και -κάτι που δεν είχε συμβεί ποτέ πριν στην ιστορία, από την Αντιγόνη έως σήμερα – ότι τα πτώματά τους θα καίγονταν χωρίς κηδεία;
- Αποδεχτήκαμε, ακόμα, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα, μόνο στο όνομα ενός κινδύνου απροσδιόριστου, να περιορίσουμε σε βαθμό που δεν είχε συμβεί ποτέ πριν στην ιστορία της χώρας, ούτε καν κατά τη διάρκεια των δύο παγκόσμιων πολέμων την ελευθερία κινήσεών μας (η απαγόρευση κυκλοφορίας κατά τη διάρκεια του πολέμου ίσχυε για ορισμένες ώρες). Συνεπώς, αποδεχθήκαμε, μόνο στο όνομα ενός κινδύνου απροσδιόριστου, να διακόψουμε στην πράξη τις σχέσεις φιλίας και αγάπης, επειδή ο γείτονάς μας είχε γίνει μια πιθανή πηγή μόλυνσης.
- Τούτο μπόρεσε να συμβεί – και εδώ αγγίζουμε τη ρίζα του φαινομένου – επειδή έχουμε διχοτομήσει την ενότητα της ζωτικής μας εμπειρίας, η οποία είναι πάντοτε, κατά τρόπο αδιαχώριστο, σωματική και πνευματική, σε ό,τι αφορά μία καθαρά βιολογική οντότητα και σε ό, τι αφορά τη συναισθηματική και πολιτιστική ζωή. Ο Ivan Illich έχει επισημάνει (και ο David Cayley το υπενθύμισε πρόσφατα) τις ευθύνες της σύγχρονης ιατρικής για αυτήν τη διχοτόμηση, η οποία θεωρείται δεδομένη και μη αμφισβητήσιμη και η οποία αντιθέτως είναι η κατ’εξοχήν αφαιρετική επιστήμη. Γνωρίζω πολύ καλά ότι αυτή η αφαιρετική μέθοδος εφαρμόστηκε από τη σύγχρονη επιστήμη μέσω συσκευών ανάνηψης, οι οποίες μπορούν να κρατήσουν ένα σώμα σε κατάσταση φυτικής ζωής.
Αλλά εάν οι συνθήκες αυτές επεκταθούν πέρα από τα χωρικά και χρονικά όρια που τις έχουν κατάλληλα διαμορφώσει, όπως επιδιώκεται σήμερα, και γίνουν ένα είδος αρχής της κοινωνικής συμπεριφοράς, θα πέσουμε σε αντιφάσεις από τις οποίες δεν υπάρχει διέξοδος.
Ξέρω ότι κάποιος θα βιαστεί να απαντήσει πως πρόκειται για συνθήκες περιορισμένης χρονικής διάρκειας, μετά τήν οποία όλα θα επιστρέψουν στην πρότερη κατάσταση. Είναι πολύ περίεργο το ότιν συνεχίζουμε να το επαναλαμβάνουμε με καλή πίστη, καθώς οι ίδιες Αρχές που κήρυξαν την κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν παύουν να μας υπενθυμίζουν ότι όταν ξεπεραστεί η έκτακτη ανάγκη, θα πρέπει να συνεχίσουμε να ακολουθούμε τις ίδιες οδηγίες και ότι η τήρηση της “κοινωνικής αποστάσεως», όπως αποκαλείται με έντονο ευφημισμό, θα είναι η νέα αρχή της οργάνωσης της κοινωνίας. Και σε κάθε περίπτωση, αυτό που, με καλή ή κακή πίστη, έχουομε αποδεκτεί να υποστούμε, δεν είναι δυνατόν να ακυρωθεί.
Σε αυτό το σημείο, δεν μπορώ, αφού έχω λάβει υπόψη μου τις ευθύνες του καθενός από εμάς, να μην αναφερθώ στις ακόμη πιο σοβαρές ευθύνες εκείνων που θα είχαν το καθήκον να επαγρυπνούν μεριμνώντας για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Πρωτίστως η Εκκλησία, η οποία, αφού έγινε η θεραπαινίδα της επιστήμης που έχει καταστεί πλέον η μόνη αληθινή θρησκεία της εποχής μας, αρνήθηκε ριζικά τις πιο ουσιώδεις αρχές της. Η Εκκλησία, υπό έναν Πάπα που ακούει στο όνομα Φραγκίσκος, έχει ξεχάσει ότι ο Φραγκίσκος αγκάλιαζε τους λεπρούς. Λησμόνησε ότι ένα από τα έργα του ελέους είναι να επισκεπτόμαστε τους αρρώστους. Λησμόνησε ότι οι μάρτυρες διδάσκουν ότι πρέπει να είμαστε περισσότερο πρόθυμοι να θυσιάσουμε τη ζωή μας παρά την πίστη μας και ότι η εγκατάλειψη του πλησίον μας σημαίνει παραίτηση από την πίστη μας.
Μια άλλη κατηγορία που απέτυχε στην εκπλήρωση των καθηκόντων της είναι αυτή των νομικών. Έχουμε εθιστεί από καιρό στην αβασάνιστη χρήση των διατάξεων έκτακτης ανάγκης, μέσω των οποίων η εκτελεστική εξουσία αντικαθιστά στην πράξη τη νομοθετική, καταργώντας την αρχή της διάκρισης των εξουσιών που ορίζει θεμελιωδώς τη δημοκρατία. Όμως, στην προκειμένη περίπτωση, ξεπεράστηκε κάθε όριο και έχει κανείς την εντύπωση ότι τα λόγια του Πρωθυπουργού και του Αρχηγού Πολιτικής Προστασίας έχουν, όπως λεγόταν για εκείνα του Führer, άμεσα ισχύ νόμου. Και δεν είναι σαφές πώς, μόλις εξαντληθεί το όριο της χρονικής ισχύος των επειγουσών διατάξεων, οι περιορισμοί της ελευθερίας, όπως ανακοινώθηκε, θα διατηρηθούν. Με ποιες νομικές ρυθμίσεις; Με κατάσταση μόνιμης εξαίρεσης; Είναι καθήκον των νομικών να διακριβώνουν ότι τηρούνται οι κανόνες του συντάγματος, αλλά οι νομικοί σωπαίνουν. Quare silete iuristae in munere vestro; (Γιατί σωπαίνετε κύριοι νομικοί κατά την άσκηση των καθηκόντων σας;)
Γνωρίζω βέβαια ότι κάποιοι θα βρεθούν που θα απαντήσουν πως η μεγάλη θυσία έχει γίνει στο όνομα των ηθικών αρχών. Σε αυτούς θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι ο Eichmann, προφανώς με καλή πίστη, δεν κουράστηκε ποτέ να επαναλαμβάνει πως είχε πράξει ό, τι είχε πράξει με ευσυνειδησία, για να υπακούσει στις αρχές εκείνες που πίστευε ότι ήταν οι αρχές της ηθικής του Kant. Μια διάταξη νόμου που δηλώνει ότι οφείλουμε να παραιτηθούμε από το καλό για να σώσουμε το καλό, είναι εξίσου ψευδής και αντιφατική με εκείνην που, για την προστασία της ελευθερίας, απαιτεί από εμάς να αποκηρύξουμε την ελευθερία.
13 aprile 2020
Giorgio Agamben
Giorgio Agamben
Μετάφραση: Αναστάσιος Θεοφιλογιαννάκος
Φάση 2
Πηγή: antifono.gr
Όπως ήταν προβλεπόμενο και όπως είχαμε προσπαθήσει να υποψιάσουμε όσους προτιμούσαν να κλείσουν τα μάτια και τα αυτιά τους, η λεγόμενη φάση 2 ή η επιστροφή στην κανονικότητα θα είναι ακόμη χειρότερη από όσα έχουμε ζήσει έως σήμερα. Δύο σημεία μεταξύ εκείνων που προετοιμάζονται (στα υπό εκπόνηση διατάγματα) είναι ιδιαίτερα αποτρόπαια και συνιστούν κατάφωρη παραβίαση των αρχών του Συντάγματος: η περιορισμένη, με βάση την ηλικιακή ομάδα, δυνατότητα μετακίνησης, δηλαδή η υποχρέωση για άτομα άνω των 70 ετών να παραμείνουν κλεισμένοι στο σπίτι τους και η υποχρεωτική ορολογική χαρτογράφηση για το σύνολο του πληθυσμού. Όπως έχει επισταμένως επισημανθεί σε μία έκκληση που κυκλοφορεί τώρα στην Ιταλία, αυτή η διάκριση είναι αντισυνταγματική γιατί αφενός μεν δημιουργεί μια ομάδα πολιτών δεύτερης κατηγορίας (ενώ όλοι οι πολίτες πρέπει να είναι ίσοι ενώπιον του νόμου), αφετέρου δε τους στερεί de facto την ελευθερία τους με μία εντελώς αδικαιολόγητη επιβολή άνωθεν, η οποία θέτει μάλλον σε κίνδυνο την υγεία των εν λόγω ατόμων αντί να τα προστατέψει. Τούτο μαρτυρείται από τις πρόσφατες ειδήσεις για την αυτοκτονία δύο ανθρώπων ηλικίας άνω των εβδομήντα ετών, οι οποίοι δεν άντεχαν πλέον να ζουν σε απομόνωση. Εξίσου παράνομη είναι η υποχρέωση της ορολογικής χαρτογράφησης, δοθέντος ότι το άρθρο 32 του Συντάγματος ορίζει πως κανείς δεν υποχρεώνεται να υποβληθεί σε ιατρική εξέταση παρά μόνο κατ’ εφαρμογή διατάξεως νόμου, ενώ για μία ακόμα φορά, όπως συμβαίνει κατά την τελευταία περίοδο, τα μέτρα φέρεται ότι θα θεσπιστούν με κυβερνητικό διάταγμα.
Παραμένουν επίσης οι περιορισμοί αναφορικά με τις τηρητέες αποστάσεις και τις απαγορεύσεις συναντήσεων, πράγμα που συνεπάγεται τον αποκλεισμό οιασδήποτε δυνατότητας πραγματικής πολιτικής δραστηριότητας.
Είναι απαραίτητο να εκφράσουμε χωρίς επιφυλάξεις τη διαφωνία μας για το μοντέλο της κοινωνίας που βασίζεται στην κοινωνική απόσταση και στον απεριόριστο έλεγχο που βούλονται να επιβάλουν.
20 aprile 2020
Giorgio Agamben
Giorgio Agamben
Μετάφραση: Αναστάσιος Θεοφιλογιαννάκος
Νέοι στοχασμοί
Τίτλος πρωτότυπου: Nuove riflessioni 22 Απριλίου 2020
Πηγή: antifono.gr
Συνέντευξη που δημοσιεύτηκε σε ιταλική εφημερίδα
Με αυτόν τον καταναγκαστικό εγκλεισμό, ζούμε έναν νέο ολοκληρωτισμό;
«Ολοένα και περισσότεροι παραδέχονται πλέον ότι, στην πραγματικότητα, βιώνουμε το τέλος ενός κόσμου, εκείνου των αστικών δημοκρατιών, που βασίζεται στα δικαιώματα, τα κοινοβούλια και τη διάκριση των εξουσιών. Αυτός ο κόσμος δίνει τώρα τη θέση του σε έναν νέο δεσποτισμό και, όσον αφορά τo εύρος διείσδυσης των ελέγχων ή την παύση όλων των πολιτικών δραστηριοτήτων, θα είναι ο χειρότερος από τους ολοκληρωτισμούς που έχουμε γνωρίσει έως σήμερα. Οι Αμερικανοί πολιτειολόγοι το ονομάζουν Κράτος Ασφάλειας (Security State) – ο όρος ανακαλεί στη μνήμη μας τις διαβόητες “Επιτροπές Κοινής Σωτηρίας” κατά την περίοδο της “βασιλείας του Τρόμου” (1793-1794)- δηλαδή ένα κράτος το οποίο “για λόγους ασφάλειας” (εν προκειμένω, του “δημόσιου συστήματος υγείας”), δύναται να επιβάλλει κάθε στιγμή οποιοδήποτε όριο στις ατομικές ελευθερίες. Στην Ιταλία, εξάλλου, έχουμε εθιστεί εδώ και καιρό σε μια παρεκκλίνουσα νομοθετική διαδικασία με έκτακτα διατάγματα της εκτελεστικής εξουσίας, η οποία με αυτόν τον τρόπο αντικαθιστά τη νομοθετική εξουσία και καταργεί de facto την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, πάνω στην οποία θεμελιώνεται η δημοκρατία. Και ο έλεγχος που ασκείται με βιντεοκάμερες και, όπως έχει προταθεί, μέσω κινητών τηλεφώνων, υπερβαίνει κατά πολύ οποιαδήποτε μορφή ελέγχου που ασκήθηκε στο παρελθόν από ολοκληρωτικά καθεστώτα, όπως ο φασισμός ή ο ναζισμός».
Αναφορικά με τα δεδομένα, εκτός από αυτά που θα συλλεχθούν μέσω κινητών τηλεφώνων, θα έπρεπε να προβληματιστούμε ακόμα και για εκείνα που διαδίδονται στις πολυάριθμες συνεντεύξεις τύπου, συχνά ελλιπή ή παρερμηνευμένα.
«Αυτό είναι ένα σημαντικό ζήτημα γιατί αγγίζει τη ρίζα του φαινομένου. Όποιος έχει κάποια γνώση της επιστημολογίας δεν είναι δυνατό να μην εκπλαγεί από το γεγονός ότι τα μέσα ενημέρωσης έχουν διαδώσει αριθμητικά στοιχεία, κατά τους τελευταίους μήνες, χωρίς κανένα επιστημονικό κριτήριο, όχι μόνο χωρίς να τα συσχετίσουν με την ετήσια θνησιμότητα για την αντίστοιχη περίοδο, αλλά και χωρίς να προσδιορίσουν την αιτία του θανάτου. Δεν είμαι ιoλόγος ή γιατρός, όμως περιορίζομαι να παραθέτω αυτολεξεί επίσημες αξιόπιστες πηγές. 21.000 θάνατοι από τον Covid-19 φαίνεται και είναι βέβαια ένα εντυπωσιακό νούμερο. Αλλά εάν το αντιπαραβάλλετε με τα ετήσια στατιστικά δεδομένα, τα πράγματα προσλαμβάνουν εύλογα διαφορετική όψη. Ο Πρόεδρος της Ιταλικής Στατιστικής Υπηρεσίας, Δρ. Gian Carlo Blangiardo, ανακοίνωσε, πριν από μερικές εβδομάδες, τον αριθμό θανάτων του περασμένου έτους: 647.000 θάνατοι (επομένως 1772 θάνατοι την ημέρα). Αν αναλύσουμε λεπτομερώς τις αιτίες, βλέπουμε ότι τα τελευταία διαθέσιμα δεδομένα, τα οποία αναφέρονται το έτος 2017, καταγράφουν 230.000 θανάτους από καρδιαγγειακές παθήσεις, 180.000 θανάτους από καρκίνο και τουλάχιστον 53.000 θανάτους από αναπνευστικές ασθένειες. Όμως ένα ζήτημα είναι εξαιρετικά σημαντικό και μας αφορά ιδιαίτερα».
Ποιό;
«Παραθέτω τα λόγια του δρ Blangiardo:” Τον Μάρτιο του 2019 οι θάνατοι από αναπνευστικές ασθένειες ήταν 15.189 και το προηγούμενο έτος ήταν 16.220: παρεμπιπτόντως, διαπιστώνεται ότι είναι περισσότεροι από τον αντίστοιχο αριθμό θανάτων λόγω Covid (12.352) που ανακοινώθηκαν τον Μάρτιο του 2020 “. Αλλά εάν τούτο είναι αλήθεια, και δεν έχουμε κανένα λόγο να το αμφισβητήσουμε, χωρίς να θέλουμε να ελαχιστοποιήσουμε τη σπουδαιότητα της επιδημίας, πρέπει να αναρωτηθούμε εάν αυτή μπορεί να δικαιολογήσει μέτρα περιορισμού της ελευθερίας που δεν είχαν ληφθεί ποτέ στην ιστορία της χώρας μας, ούτε καν κατά τη διάρκεια των δύο παγκοσμίων πολέμων. Γεννιέται η υπόνοια ότι η διάδοση του πανικού και η απομόνωση των ανθρώπων στα σπίτια τους, εξυπηρετούσε τη βούληση να μετατεθούν στον πληθυσμό οι βαρύτατες ευθύνες των κυβερνήσεων που είχαν αποσαθρώσει πρώτα το Εθνικό Σύστημα Υγείας και στη συνέχεια, στη Λομβαρδία, διαπράξει μια σειρά λαθών -όχι λιγότερο σοβαρών- στην αντιμετώπιση της επιδημίας».
Ακόμα και οι επιστήμονες δεν παρουσίασαν, στην πραγματικότητα, καλή εικόνα. Φαίνεται ότι δεν ήταν σε θέση να μας δώσουν τις απαντήσεις που περιμέναμε ότι θα λαμβάναμε από αυτούς. Τι έχετε να πείτε σχετικά;
«Είναι πάντα επικίνδυνο να αναθέτουμε σε γιατρούς και επιστήμονες τη λήψη αποφάσεων που είναι τελικά ηθικές και πολιτικές. Βλέπετε, οι επιστήμονες, δικαίως ή αδίκως, επιδιώκουν με καλή πίστη την εφαρμογή της δικής τους συλλογιστικής, που ταυτίζεται με το συμφέρον της επιστήμης, στο όνομα της οποίας – η ιστορία το αποδεικνύει ευρέως – είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν οποιονδήποτε ενδοιασμό ηθικής τάξεως. Ας μη λησμονούμε ότι κάτω από το ναζιστικό καθεστώς, επιστήμονες μεγάλης υπόληψης ηγήθηκαν της ευγονικής πολιτικής και δεν δίστασαν να εκμεταλλευτούν τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως για να εκτελέσουν θανατηφόρα πειράματα, που θεωρούσαν χρήσιμα για την πρόοδο της επιστήμης και για τη θεραπεία των Γερμανών στρατιωτών. Στην προκειμένη περίπτωση, το θέαμα είναι άκρως ανησυχητικό, διότι, στην ουσία, ακόμη και αν το κρύβουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των επιστημόνων, ορισμένοι δε από τους πιο επιφανείς εξ αυτών, όπως ο Didier Raoult, ίσως ο μεγαλύτερος Γάλλος ιολόγος, έχουν διαφορετικές απόψεις αναφορικά με τη σπουδαιότητα της επιδημίας και την αποτελεσματικότητα των μέτρων απομόνωσης, τα οποία σε μια συνέντευξη χαρακτήρισε ως αποκύημα μεσαιωνικής δεισιδαιμονίας. Έχω γράψει αλλού ότι η επιστήμη έχει γίνει η θρησκεία της εποχής μας. Η αναλογία με τη θρησκεία πρέπει να ληφθεί κατά γράμμα: οι θεολόγοι δήλωναν ότι δεν μπορούν να ορίσουν με σαφήνεια τι είναι ο Θεός, αλλά στο όνομά Του υπαγόρευαν στους ανθρώπους δεοντολογικούς κανόνες συμπεριφοράς και εν γένει διαγωγής και δεν δίσταζαν να καίνε τους αιρετικούς. Οι ιολόγοι παραδέχονται ότι δεν γνωρίζουν ακριβώς τι είναι ο ιός, αλλά στο όνομά του αξιώνουν να αποφασίζουν οι ίδιοι πώς θα πρέπει να ζήσουν τα ανθρώπινα όντα».
Μας λένε –όπως συνέβη συχνά στο παρελθόν– ότι τίποτα δεν θα είναι πλέον όπως πριν και ότι η ζωή μας πρέπει να αλλάξει. Τι θα συμβεί κατά τη γνώμη σας;
«Έχω προσπαθήσει ήδη να περιγράψω τη μορφή του δεσποτισμού που προμηνύεται και ενάντια στον οποίο οφείλουμε να μην πάψουμε να επαγρυπνούμε και να αγωνιζόμαστε. Αλλά εάν για μια φορά αφήσουμε τη σφαίρα της επικαιρότητας και επιχειρήσουμε να εξετάσουμε τα πράγματα από τη σκοπιά της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους στη Γη, έρχονται στο νου μου οι παρατηρήσεις ενός μεγάλου ολλανδού επιστήμονα, του Ludwig Bolk. Σύμφωνα με τον Bolk, το ανθρώπινο είδος χαρακτηρίζεται από την προοδευτική αναστολή των φυσικών ζωτικών διεργασιών προσαρμογής στο περιβάλλον, οι οποίες αντικαθίστανται από την υπερτροφική ανάπτυξη τεχνολογικών συσκευών για την προσαρμογή του περιβάλλοντος στους ανθρώπους. Όταν αυτή η διαδικασία ξεπεράσει ένα ορισμένο όριο, φθάνει στο σημείο όπου καθίσταται αντιπαραγωγική και μετατρέπεται σε αυτοκαταστροφή του είδους. Φαινόμενα όπως αυτό που βιώνουμε σήμερα, μου φαίνεται πως δείχνουν ότι έχουμε φθάσει στο σημείο εκείνο και ότι το φάρμακο που υποτίθεται πως θα θεραπεύσει τα δεινά μας κινδυνεύει να προκαλέσει μεγαλύτερο κακό. Ακόμα και σε αυτόν τον κίνδυνο οφείλουμε να αντισταθούμε με κάθε τρόπο».
22 aprile 2020
Giorgio Agamben
Giorgio Agamben
Μετάφραση: Αναστάσιος Θεοφιλογιαννάκος
Συνέντευξη σε Ιταλική εφημερίδα αναδημοσιευμένη στον ιστότοπο Quodlibet στις 22 Απριλίου 2020.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου